Merhaba Evren 101 okurları! Gelin birlikte, Carl Sagan'ın deyimiyle, "yalnızca bir günlük uçan ve günü sonsuzmuş gibi algılayan kelebeklere benzer" olduğumuz bu kozmik serüvene adım atalım. Günün sonunda, başımızı gökyüzüne kaldırıp seslendiğimizde, "Kozmos'da uçtun gene peki ya sonrası?" sorusunu sormadan duramıyoruz. Hepimiz, kendi ayrı adalarımızda, bu büyük evreni anlama konusunda çaresiz hissediyoruz. Ancak, bir araya gelerek bu ayrı adaları birleştirmek ve Evren 101 serisini sonsuza kadar sürdürmek istiyorum. Haydi, birlikte bu muazzam bilgi okyanusunda yüzerek, evrenin sırlarını keşfetmeye devam edelim.
ASTRONOMİ DİLİ
Astronomi: İçinde olanlara bakarak evrenin nasıl işlediğini anlatır.
Kozmos: Yıldızlar,gezegenler,galaksiler ve galaksi kümelerinden oluşur; bütün bunlarda ölçülebilir fizik kuralları ve güçleriyle yönetilirler.
Uzaklık
Astronomlar Dünya ile Güneş arasındaki mesafeyi tanımlamak için astronomik birim simgesi (AB) terimini kullanırlar. -İngilizcesi Astronomical Unit- Bu, 149 milyon kilometreye denk gelir. Yani Güneş sistemi içindeki uzaklıklar için astronomik birim (AB) kullanırız. Örneğin, Jupiter (yörüngesindeki yerine bağlı olarak) Güneşten 5,2 AB uzaklıktadır, bu da 774,8 milyon kilometre demektir. (AB= 149 milyon kilometreye denk. 149 x 5,2 = 774,8)
Not: Dünya Güneş etrafında dolanırken,Güneş'e yaklaşıp uzaklaşmaktadır. Dolayısıyla bu mesafe sabit olmadığından astronomik birim değeri, en uzak ve en yakın olduğu değerin ortalaması alınır. (Ortalama denk geldiği değer AB = 149 milyon kilometre)
Işık Yılı
Simgesi ıy.- İngilizcesi Light Year - Işık yılı, bir zaman değil, mesafe ölçüsüdür. Işığın bir yılda aldığı yolu; yani yaklaşık 9,5 trilyon kilometreyi ifade eder. Bir ışık yılı, Dünya'nın 1 yılda kattetiği mesafedir. ( Bir ışık yılı =9,5 trilyon kilometre) Yani gökbilimciler bir yıldız için " 10 ışık yılı uzakta" diyorlarsa, yıldızın 95 trilyon kilometre ötede olduğunu kastederler.
Astronomlar ayrıca parsek (ya da pc) terimini de kullanırlar. Bir parsek 3,26 Işık yılına eşittir. Çok büyük mesafeler için 'mega parsek'(milyon parsek ya da mpc)
En uzun mesafeler ise "giga parsek (milyar parsek, gpc) " birimiyle ölçülür. İzlenebilen evrenin sınırları bizden 14 Gpc kadar (45,7 milyar ışık yılı) uzaklıktadır.
Işık Yılı'nın Hesaplanması
Amaç: Uzayda yolculuk ve uydu teknolojileri için hesaplanması önemlidir.
Uzaklık (Distance)= Hız (Speed) x Time (Zaman)
Formül=D = S X T
Işığın hızı: 300,000,000 m/s
= 3 x 10⁸ m/s
Zaman 1 yıl Hız= km/saniye
= 365 x 24 x 60 x 60 = 31,536,000 s
1 ışık yılı= 3 x 10⁸ m/s x 31,356,000 s
= 9.46 x 10¹⁵ metre
1 ışık yılı = 9.46 x 10¹⁵ m
x 365 gün/yıl
x 24 saat /gün
x 60 ay/saat
x 60 saniye/dakika = 31,356,000 saniye
İngilizce bilenler için ışık yılı hesaplaması videolu anlatımı:
Işık Hızı
Zamanda Geçmişe Bakmak
Güçlü bir teleskopla uzaydaki nesnelerin uzaklıklarına bakmak için kullandığımızda, biz aslında zamanda geriye gidiyoruz. Bu nasıl meydana geliyor? Işık, saniyede 186,00 mil (ya da 300,000 km) bir hız kat eder. Bu gerçekten hızlı görünür, ama uzaydaki nesneler çok fazla uzaklıktadır ki onların ışığının bize ulaşması çok fazla zaman alır. Bir nesne ne kadar ötedeyse, biz onu o kadar uzaklıkta geçmişte görürüz. Güneşimiz bize en yakın yıldızdır. Yaklaşık 93 milyon mil uzaklıktadır. Bu yüzden Güneş'in Işığı bize ulaşması yaklaşık 8.3 dakika alır. Bu demek oluyor ki biz Güneş'i her zaman 8.3 dakika önce olarak görüyoruz. Bir galaksi trilyonlarca ya da milyonlarca yıldıza sahiptir. Bize en yakın büyük galaksi Andromeda 2.5 milyon ışık yılı uzaklıktadır. Böylece biz Andromeda'yı geçmişte 2.5 milyon yıl olarak görürüz. Evren, trilyonlarca galaksi ve bundan daha fazlasıyla doludur.
An image of the Andromeda galaxy, as seen by NASA'S GALEX observatory. Credit: NASA/JPL-Caltech
Kısacası ışık hızının sadece uzaklıkları tanımlamadığını, ayrıca evrenin yaşı hakkında bir fikir edinmemize de yardımcı olur.
Galaksi
Bir galaksi gaz, toz, milyonlarca yıldız ve onların güneş sistemlerinin büyük bir yığınıdır. Bir galaksi yer çekimi ile birlikte tutunur. Bizim galaksimiz Samanyolu Galaksisi'dir. Ayrıca galaksimiz ortada büyük kütleli bir kara deliğe sahiptir. Bazı galaksiler bizimki gibi sarmaldır. Diğer galaksiler düzgün ve ovaldir. Onlar elips olarak adlandırılır. Ayrıca düzensiz şekilde galaksilerde vardır.
Galaksi Çeşitleri
Spiral Galaksi
Spiral galaksiler dev bir rüzgar gülü gibidir. Rüzgar gülünün kolları yıldızlar ve çok fazla gaz ve tozdan oluşmaktadır. Gaz ve toz yeni yıldızlar oluşurken ihtiyaç duyulan ana unsurlardan bazılarıdır. Genç yıldızlar daha eski yıldızlardan daha sıcak doğar, bu yüzden spiral galaksiler en
parlaklarından bazılarıdır. Bizim galaksimiz Samanyolu Galaksisi buna en iyi örnektir.
Eliptik Galaksi
Eliptik galaksiler dairelerin ya da elipslerin uzamış halleri gibi şekillenmişlerdir. Bazı eliptik galaksiler diğerlerinden daha fazla gerinmişlerdir. Bazıları muhteşem bir şekilde daire gibi görünürler. Öbürleri uzun ve düz gibidirler.
Düzensiz Galaksi
Düzensiz galaksiler isminden de anlaşılacağı üzere düzensizdir. Onlar tek şekile sahip değillerdir. Düzensiz galaksiler bilim insanlarının gözlemlediği en küçük galaksilerdir. Buna rağmen, onlar çok parlaktır.
Kuasarlar
Kuasarlar bir galaksinin merkezindeki yoğun bölgelerdedir. Onlar çok fazla enerji salarlar. Kuasarlar aslında evrenin en parlak maddelerinden birisidir. Samanyolu galaksisi yakınında kuasar bulunmamaktadır.
Spektroskop: Tayf Bilimi
Analiz yapmak için enerji ile bir numunenin etkileşiminin incelenmesidir. Maddelerin özelliklerini belirlenmesi, madde ile ışık arasındaki etkileşimin incelenmesi, maddelerin ışık aracılığıyla tanımlanmaları gibi uygulamalarda Işık, ses veya parçacıklar kullanılarak bazı veriler elde edilmesi yöntemidir. Spektroskop bir nesnenin ne kadar hızlı ya da yavaş hareket ettiği hakkında bilgi verir.
Bize doğru hareket eden bir nesne, spektrumda maviye kayan çizgiler gösterir ya da spektrumun mavi tarafına kayar. Bizden uzaklaşıyorsa, o zaman spektrum kırmızı tarafındadır. Kırmızıya kayma terimi, bir nesnenin uzaklığını belirtmek için kullanılmaktadır; örneğin kırmızıya kayma 0,5 ise, astronomlar z=0,5 olarak belirtir bunu.
Spektrum ve Spektroskopi bunlar bir astronomun alet çantasındaki önemli araçlardandır. Daha önce bir ışığı bir prizmadan geçirdiniz ve bunun sonucunda oluşan renk dağılımını gördüyseniz spektroskopinin çalışma prensibini anlamışsınız demektir. Bu ikisi arasındaki fark bizim göremediğimiz spektrumda daha çok renk olmasıdır. Gözlerimiz sadece prizmadan çıkan renkleri algılayabilmektedir.
Gözümüzle görürken aslında meydana gelen fiziksel olgu, güneşten ya da bir lambadan gelen ışığın gördüğümüz cisimden yansıyarak gözümüze çarpması sonucu göz sinirlerimizde oluşan elektrik sinyallerinin beyne ulaşmasıdır. Ama gözümüzdeki optik sinirler ışığın her dalga boyuna duyarlı değildir. Işık dediğimiz zaman aslında kastettiğimiz elektromanyetik dalgalardır ve örneğin cep telefonuyla konuşmamızı sağlayan elektromanyetik dalgalardan, dalga boyu dışında, bir farkı yoktur.
Görünür Işık
Kırmızı
Turuncu
Yeşil
Çivit Mavisi
Mor
Mavi
Sarı
Bilimle Kalın!
Comentários